LƯỢC SỬ NGỰ TỬU THỜI NGUYỄN
Thời Nguyễn (1802 – 1945), việc nấu rượu và sử dụng rượu được triều đình kiểm soát chặt chẽ, đặc biệt là rượu cung đình phục vụ tế lễ, yến tiệc và bồi bổ sức khỏe cho vua cùng hoàng tộc.
Theo Khâm định Ðại Nam hội điển sự lệ, rượu tế Nam Giao được nấu từ gạo nếp, do phủ Nội Vụ tuyển chọn. Rượu dùng trong tế hưởng tại các miếu, đàn Tiên Nông hay trong các dịp Vạn Thọ (sinh nhật vua), Thánh Thọ (sinh nhật hoàng thái hậu) là rượu nếp do làng nghề phủ Thừa Thiên cung tiến. Rượu khoản đãi đình thần, tân khoa trạng nguyên và sứ thần ngoại quốc được nấu từ gạo tám, cũng do các làng nghề phủ Thừa Thiên đảm trách.
Để đảm bảo chất lượng rượu cung đình, nhà Nguyễn cấp ngân sách cho quan binh các tỉnh thu mua gạo nếp, gạo tám loại tốt, nhập kho phủ Nội Vụ rồi phân phối cho Quang Lộc Tự, nơi chịu trách nhiệm cấp gạo cho các hộ nấu rượu chuyên nghiệp tại phủ Thừa Thiên.
Ngoài rượu tế lễ, yến tiệc, triều Nguyễn còn tuyển chọn dược tửu nhằm bồi bổ sức khỏe vua quan, đặc biệt là Ngự tửu dành riêng cho Hoàng đế.
Đặc biệt, ở Huế có một loại rượu xuất phát từ hoàng cung triều Nguyễn và nổi tiếng khắp cõi trời Nam. Đây là loại rượu thuốc bổ dưỡng vẫn được biết đến với danh xưng Minh Mạng đế tửu. Rượu này là rượu ngâm thuốc bắc, theo toa thuốc Minh Mạng thang.
Theo nhiều nhà nghiên cứu Đông y, toa thuốc này có nguồn gốc từ bài thuốc Độc Hoạt Ký Sinh Thang (tác giả Tôn Tư Mạo – Danh y đời Đường Trung Quốc), Quy Tỳ Thang (của Nghiêm Dụng Hòa – Danh y đời Tống Trung Quốc) và các bài thuốc lục giao tam dụng. Đây là toa thuốc bí truyền, chỉ lưu truyền trong các gia đình Hoàng tộc. Cho đến khi sách vở của hoàng cung bị lọt ra ngoài qua các cuộc binh biến, toa thuốc này mới được người đời biết đến.
Minh Mạng thang là toa thuốc có tác dụng nâng cao sinh lực, đặc biệt bổ dương, tăng cường chức năng sinh lý.Khi Minh Mạng (1820-1840) lên ngôi, quan Thái Y trong triều đã dâng vua thang thuốc này để bồi bổ sức khỏe.
Theo một số sử sách ghi lại, dưới thời vua Minh Mạng, hậu cung của ông có tổng số cung tần mỹ nữ lúc đông nhất lên đến hơn 500 người. Ông có 142 người con, gồm 78 hoàng tử và 64 công chúa. Đây được xem là vị vua nhiều vợ đông con nhất trong các triều đại phong kiến ở Việt Nam.
Khi nói đến tác dụng của thang thuốc này, trong dân gian vẫn còn lưu truyền câu:
- “Nhất dạ ngũ giao sinh lục tử”
- “Nhất dạ ngũ giao tam hữu dụng”
Các bậc “tu mi nam tử” từ đời Minh Mạng trở về sau ai cũng mong được thưởng thức loại dược tửu mang tên Minh Mạng đế tửu của triều Nguyễn này…
(Trích lược từ Trần Đức Anh Sơn – Phan Tấn Tô)